تغلیظ دیه در ماه های حرام

فقهای امامیه بر تغلیظ در ماه‌های حرام اتفاق نظر دارند و روایات متعددی بر این مطلب دلالت دارد، از جمله روایت کلیب اسدی که می‌گوید: «سألت أباعبدالله علیه‌السلام عن‌الرجل یقتل فی الشهر الحرام ما دیه؟ قال: دیه و ثلث: از امام صادق(ع) پرسیدم دیه مردی که در ماه حرام به قتل می‌رسد چه مقدار است؟ امام فرمود: یک دیه کامل و ثلث آن».

در صورتی که دو سبب تغلیظ با هم جمع شوند، مانند اینکه قتل در ماه حرام و در حرم مکه باشد، برخی فقها (صاحب جواهر) معتقدند که به دلیل قاعده عدم تداخل که قاطع اصل برائت است، دو ثلث بر دیه افزوده می‌شود و برخی دیگر (شهید ثانی) معتقدند اصل برائت بر عدم تداخل ترجیح دارد و فقط یک ثلث بر دیه افزوده می‌شود. 

تغلیظ دیه در قانون

مواد ۵۵ تا ۵۵۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ به تغلیظ دیه اختصاص یافته است.

ماده ۵۵۵- هرگاه رفتار مرتکب و فوت مجنیٌ علیه هر دو در ماههای حرام «محرم، رجب، ذی القعده وذی الحجه» یا در محدوده حرم مکه، واقع شود خواه جنایت عمدی خواه غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز افزوده می گردد. سایر مکانها و زمانهای مقدس و متبرک مشمول حکم تغلیظ دیه نیست.تبصره ـ معیار شروع و پایان ماههای حرام، مغرب شرعی است مانند ماه رجب که از مغرب شرعی آخرین روز ماه جمادی الثانی، شروع و با مغرب شرعی آخرین روز ماه رجب به پایان میرسد.

تغلیظ دیه مخصوص قتل است

باید توجه داشت که جنایت بر اعضا نه در ماه حرام و نه در مکه مکرمه موجب تغلیظ نمی‌شود. ماده ۵۵۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ هم به صراحت، تغلیظ در دیه را  منحصر به قتل نفس کرده است و آن را در جنایت بر اعضا و منافع جاری نمی‌داند و دیه جنایاتی که منتهی به قتل نشود در هیچ حالتی تغلیظ نمی شوند.

لزوم وقوع جنایت و فوت در ماه حرام یا محدوده حرم

باید توجه داشت که برای تغلیظ دیه، باید هم رفتار جانی و هم فوت مجنی علیه، هر دو در ماه حرام اتفاق بیفتند، بنا بر این اگر جانی در غیز از ماه حرام ضربه ای به مجنی علیه وارد کند و او در ماه حرام فوت کند دیه تغلیظ نخواهد شد و بالعکس اگر ضربه در ماه حرام واقع شود و مجنی علیه پس از مدتی و خارج از ماه حرام فوت کند هم دیه تغلیظ نمی شود.

همین قاعده در مورد حرم مکه هم وجود دارد، یعنی هم جنایت و هم فوت مجنی علیه باید در محدوده حرم مکه رخ دهد تا دیه تغلیظ شود و اگر یکی از این دو اتفاق خارج از محدوده حرم اتفاق افتاده باشد، دیه تغلیظ نخواهد شد.

معیار محاسبه آغاز و پایان ماه های حرام

لازم به ذکر است مطابق تبصره ماده ۵۵۵قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، معیار شروع و پایان ماه‌های حرام، مغرب شرعی است؛ مانند ماه رجب که از مغرب شرعی آخرین روز ماه جمادی‌الثانی شروع و با مغرب شرعی آخرین روز ماه رجب به پایان می‌رسد.